ارتباط اختلال توجه در کودک با تغذیه مادر

مینا زینلی؛ کارشناس ارشد تغذیه، زیر نظر: دکتر احمدرضا درستی؛ متخصص تغذیه

"رژیم غذایی ناسالم مادر در دوران بارداری با بروز ADHD در کودک مرتبط است"

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)، الگویی از مشکلات شناختی (مشکلات حافظه و تمرکز و بی توجهی) است که معمولاً در کودکی ایجاد می‌شوند و در پسران بیشتر رخ می‌دهد.

کودک بیش از حد معمول فعالیت وتحرک دارد، دائم حواسش پرت می‌شود، و تمرکز کردن و برقراری ارتباط برایش دشوار است.

این کودکان در آینده دچار مشکلاتی نظیر عدم توانایی برقراری ارتباط با دیگران، سوء مصرف مواد، و ... خواهند شد.

تحقیقات جدید نشان داده‌اند که رژیم غذایی پرچرب و قندی در طول بارداری ممکن است با بروز اختلال بیش فعالی-نقص توجه  (ADHD) و اختلالات رفتاری (CP) در کودکان مرتبط باشد.

مشکلات رفتاری در سال‌های ابتدایی زندگی (نظیر پرخاشگری) و اختلال بیش فعالی-کمبود توجه، دلایل عمده مراجعات به مراکز سلامت روان کودکان می‌باشند.

به نظر می‌رسد این دو اختلال همراه با هم رخ می‌دهند (بیش از %40 کودکان دچار CP معمولاً ADHD هم دارند) و ریشه بروز آنها اضطراب مادر یا تغذیه ناسالم اوست.

علل بروز ADHD

مکانیسم بالقوه‌ای که این ارتباط را شرح می‌دهد، فرایند متیلاسیون DNA می‌باشد، که به شدت تحت تأثیر تغذیه قرار دارد و با فنوتیپ مربوط به اختلالات رفتاری و ADHD مرتبط است.

تغییرات اپی ژنتیک، ارتباط بین رژیم غذایی ناسالم مادر با بروز CP و ADHD را توصیف می‌کند.

رژیم غذایی همچنین روی متیلاسیون ژن IGF-2 (فاکتور رشد شبه انسولینی) نیز تأثیر گذار است.

IGF-2 ژنی است که در رشد و نمو جنینی و رشد و تکامل مخچه و هیپوکامپ (مناطقی از مغز که در بروز ADHD نقش دارند) دخیل است.

این ژن در تنظیم متابولیک هموستاز گلوکز، عملکرد قلبی عروقی و متابولیسم لیپیدها نقش دارد.

از آنجا که IGF-2 بعنوان تنظیم گر اصلی رشد جفتی و جنینی شناخته می‌شود می‌تواند در بروز ADHD دخیل باشد.

این ژن همچنین نقش مهمی در رشد مغز پس از تولد دارد.

مطالعات انسانی و حیوانی گزارش کرده‌اند که IGF-2 با ناهنجاری‌های رشدی در ساختار و عملکرد مخچه و هیپوکامپ در ارتباط است، که هردوی این‌ها در بروز ADHD و نیز سایر اختلالات روانی نظیر افسردگی و شیزوفرنیا نقش دارند.

هرچه متیلاسیون DNA در IGF-2 بیشتر اتفاق بیفتد علائم ADHD بیشتر بروز می‌کند و رژیم غذایی ناسالم در دوران بارداری با افزایش متیلاسیون IGF-2 مرتبط است.

ارتباط رژیم غذایی مادر با ADHD کودک

تمرکز مطالعات اخیر بر این موضوع بوده است که تغذیه مادر چگونه منجر به تغییرات اپی ژنتیک در  IGF-2 (متیلاسیون DNA) می‌شود.

در گذشته، متیلاسیون DNA در IGF-2 در کودکان مادرانی که در طول جنگ جهانی دوم در هلند در معرض قحطی قرار گرفته بودند، دیده شد.

محققان دانشگاه‌های King و Bristol لندن نشان دادند که متیلاسیون IGF-2 در کودکان مادرانی که رژیم غذایی ناسالم داشتند (شامل چربی و قند زیاد و غذاهای فرایند شده و شیرینی‌ها)، بیشتر اتفاق افتاده است و بروز ADHD و CP در این کودکان بیشتر بوده است.

این یافته‌ها، اهمیت قابل توجه رژیم غذایی مادر در طول بارداری را نشان می‌دهد.

نتایج نشان داده‌اند که بهبود رژیم غذایی مادر باردار می‌تواند خطر بروز ADHD و CP را در کودکان کاهش دهد و این بدان معناست که عوامل خطر اپی ژنتیک قابل تغییرند. 

رژیم غذایی مادر و وضعیت متابولیک وی مستقیماً روی رفتار فرزند تأثیر می‌گذارد.

به بیان دیگر، افزایش سیتوکین‌های التهابی، مواد مغذی (گلوکز و اسیدهای چرب)، هورمون‌ها (انسولین و لپتین) روی محیط رحم اثر می‌گذارند.

جنین‌هایی که در معرض رژیم غذایی پرچرب مادر قرار بگیرند، بیشتر احتمال دارد که اختلالات رفتاری نظیر اضطراب، افسردگی، ADHD، و اختلال طیف اوتیسم در آنها رخ دهد.

ارتباط بیماری‌های متابولیکی مادر با ADHD کودک

شواهد اخیر نشان داده‌اند که پروفایل متابولیکی مادر روی رشد جنین اثر گذار است.

فاکتورهای دخیل در چاقی مادر نظیر التهاب، هایپرلیپیدمیا، لیپوتوکسیسیته، هایپرگلایسمیا و مقاومت به انسولین، روی رشد جنین و سلامت روانی او تأثیر بلند مدت خواهند داشت.

در انسان‌ها، چاقی می‌تواند ریسک بروز اختلالات روانی نظیر اضطراب، افسردگی و اختلال بیش فعالی - نقص توجه را افزایش دهد.

چاقی همچنین احتمال بروز اختلالات نورودژنراتیو نظیر آلزایمر، و پارکینسون را افزایش می‌دهد.

مصرف رژیم پرچرب مادر بطور غیر مستقیم روی رشد عصبی جنین اثر می‌گذارد.

زیرا مسیر سیگنالینگ نوروترانسمیترهای سروتونرژیک و دوپامینرژیک تحت تأثیر رژیم پرچرب مادر قرار می‌گیرند و دچار اختلال خواهند شد.

چاقی مادر با دیابت بارداری، هایپرگلایسمیا و هایپرانسولینمیا ارتباط دارد. افزایش BMI با افزایش سطح لپتین مرتبط است.

هرچقدر بافت چربی بیشتر باشد، سطح لپتین بالاتر است. لپتین در اختلالات خلقی دخیل است.

هورمون‌های پپتیدی بعنوان نوروترانسمیتر در سیستم عصبی عمل می‌کنند.

گرلین و لپتین شناخته شده ترین این هورمونها هستند. گرلین در رحم مادر از جفت آزاد می‌شود، این هورمون همچنین از غده تیروئید، کلیه، ریه، بافت لنفاوی و سلولهای نورواندوکرین معده ترشح می‌شود.

گرلین و لپتین در تنظیم هورمون‌های رشد، تیروئیدی، LH و FSH نقش دارند.

تحقیقات متعددی نقش گرلین را در اختلالات نورودژنراتیو، اعتیاد، شیزوفرنیا، اختلالات خلقی، اضطراب، افسردگی، اختلال خوردن و .... نشان داده‌اند.

مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که مادران دیابتی بیشتر احتمال دارد که کودک مبتلا به ADHD داشته باشند.

در خانواده‌های طبقه اجتماعی- اقتصادی ضعیف، دیابت بارداری مادر، ریسک بروز ADHD در کودک را تا 14 برابر افزایش می‌دهد.

در مطالعات آینده لازم است تغذیه مادر باردار بطور خاص‌تر بررسی گردد، برای مثال نوع چربی مصرفی نظیر اسید چرب امگا-3 که در ماهی و گردو وجود دارد، به شدت برای رشد و نمو عصبی اهمیت دارند و برخی تحقیقات حاکی از آنند که رژیم فقیر از امگا-3 ریسک بروز ADHD را افزایش می‌دهد.